Η Ορθοδοξία στην Κινα, άλλοτε και τώρα

blog counter

Από το βιβλίο του ιερομονάχου Δαμασκηνού Χριστός το αιώνιο ΤΑΟ, Παράρτημα Ι.[Όλο το βιβλίο εδώ, παρουσίαση εδώ]

1.      Η Πρώτη Ορθόδοξη Ιεραποστολή

 

Ὁ Ὀρθόδοξος Χριστιανισμός  ἦρθε στήν Κίνα ἀρχικά μέσω τῆς γειτονικῆς της χώρας, τῆς Ρωσίας. Τό 1685 οἱ Κινέζοι κατέλαβαν τό Ἀλμπαζίν, τό ὁποῖο βρίσκεται στή Ρωσία στά βόρεια σύνορα τῆς Κίνας, καί αἰχμαλώτισαν ἕνα μεγάλο ἀριθμό Κοζάκων καί Ὀρθόδοξων Ἀλμπαζινῶν. Σαρανταπέντε ἀπό αὐτούς μπῆκαν στήν ὑπηρεσία τοῦ Κινέζου Αὐτοκράτορα καί τούς πῆραν στό Πεκίνο μαζί μέ τόν ἱερέα τους, τόν π. Μάξιμο. Ὁ Αὐτοκράτορας K’ang-hsi τούς δέχθηκε εὐγενικά, καί παραχώρησε στόν π. Μάξιμο ἕνα παλιό Βουδιστικό ναό νά τόν μετατρέψει σέ Χριστιανική ἐκκλησία γιά τίς πνευματικές ἀνάγκες τῶν ἀνθρώπων του. Χτίστηκαν σπίτια γιά ἱερεῖς, καί ἡ ἐκκλησία, ἀφιερωμένη στήν Ἁγία τοῦ Θεοῦ Σοφία, ἐγκαινιάστηκε τό 1698.

Τό 1712 ὁ π. Μάξιμος κοιμήθηκε, καί ὁ Αὐτοκράτορας K’ang-hsi ἐπέτρεψε σέ ἕναν ἄλλον ἱερέα νά ἔρθει ἀπό τή Ρωσία στό Πεκίνο γιά νά τόν ἀντικαταστήσει. Στό Πεκίνο οἱ Ὀρθόδοξοι ἱερεῖς ὀνομάζονταν λάμας, καί ὁ Ὀρθόδοξος ἀρχιμανδρίτης ὀνομαζόταντά λάμα (μεγάλος λάμα).

Καθώς περνοῦσε ὁ καιρός γίνονταν γάμοι μεταξύ Ἀλμπαζινῶν καί Κινέζων, καί οἱ ἀπόγονοί τους σύντομα δέν διακρίνονταν ἀπό τόν ὑπόλοιπο Κινέζικο πληθυσμό. Αὐτοί οἱ ἀπόγονοι παρέμειναν σταθεροί στήν Ὀρθοδοξία.

Τίς ἑπόμενες δεκαετίες ἡ Ὁρθόδοξη ἱεραποστολή στήν Κίνα παρεμποδίστηκε ἐξαιτίας πολιτικῶν προβλημάτων πού ἀνέκυψαν μεταξύ Ρωσίας καί Κίνας. Τό κήρυγμα πρός τούς Κινέζους ἀπαγορεύτηκε. Ὡστόσο κάθε χρόνο στό Πεκίνο γίνονταν Ὀρθόδοξοι ἀπό δέκα ὡς σαράντα ἄτομα. Μερικοί ἀπό αὐτούς τούς πρώτους προσήλυτους ἔγιναν ἁγιογράφοι, καί κόσμησαν τήν ἐκκλησία στό Πεκίνο μέ Ὀρθόδοξες εἰκόνες κινέζικης τεχνοτροπίας.

Τό 1858 τό πολιτικό κλίμα ἄλλαξε. Μέ τή συνθήκη τοῦ Tient-sin παραχωρήθηκε στούς Χριστιανούς ἱεραπόστολους τό δικαίωμα παραμονῆς στή χώρα. Αὐτό ἦταν τό ξεκίνημα μιᾶς νέας περιόδου γιά τήν Κινέζικη Ὀρθόδοξη ἀποστολή. Ἄγαμοι καί ἔγγαμοι ἱερεῖς πού ἦρθαν ἀπό τή Ρωσία μετέφρασαν καί τύπωσαν τήν Καινή Διαθήκη, τό Ψαλτήρι καί Ὀρθόδοξες ἀκολουθίες στά Κινέζικα, θέτοντας ἔτσι τά θεμέλια γιά μιά αὐτόχθονη Κινεζική Ὀρθοδοξία. Τό κήρυγμα τοῦ Εὐαγγελίου ἐπεκτάθηκε καί πέρα ἀπό τό Πεκίνο, στό Tung-ting-an, ὅπου χτίστηκε μιά ἐκκλησία καί πολλοί Κινέζοι χωρικοί ἔγιναν ἔνθερμοι Ὀρθόδοξοι Χριστιανοί. Ἄνοιξαν ἐπίσης ἐκκλησίες στό Hankow καί στό Kalgan. (1)

2.      Ο Πατήρ Μητρόφανoς Chang 

Τό 1880 ὁ πρῶτος γηγενής Κινέζος Ὀρθόδοξος Ἱερέας, ὁ π. Μητρόφανος Chang (Chang Tzi-tzung), χειροτονήθηκε ἀπό τόν Ἅγ. Νικόλαο Kasatkin, ἐπίσκοπο Τόκυο. Ἡ ἀποδοχή τῆς ἱερωσύνης ἀπό τόν π. Μητρόφανο ἦταν μιά πράξη ἡρωϊκή, γιατί τήν ἐποχή ἐκείνη τό νά εἶναι κανείς Χριστιανός ἦταν πιό ἐπικίνδυνο καί πιό δύσκολο ἀπό κάθε ἄλλη φορά στήν κινεζική ἱστορία. Στήν Κίνα εἶχαν ἱσχυροποιηθεῖ τότε τά ξενόφοβα καί ἀντιχριστιανικά συναισθήματα, σέ ἀντίδραση πρός τόν ἀποικιοκρατικό ἐπεκτατισμό τῶν Εὐρωπαϊκῶν δυνάμεων κατά τή διάρκεια τοῦ δεύτερου μισοῦ τοῦ 19^ου αἰώνα. Συνέβαιναν ξεσπάσματα βίας, πού εἶχαν σάν ἀποτέλεσμα τόν θάνατο τῶν ξένων καί Κινέζων Χριστιανῶν προσηλύτων. 

Ο άγιος Νικόλαος της Ιαπωνίας (Κασάτκιν)

Ὅταν ἔγινε ἱερέας, ὁ π. Μητρόφανος εἶπε ὅτι ἤξερε πώς τό τέλος του «δέν θά ἦταν εὐχάριστο». Αὐτός καί οἱ ἄνθρωποί του δοκιμάζονταν συνεχῶς, καί ὀνομάζονταν «διάβολοι κατώτερης τάξης», χαρακτηρισμός μόλις λίγο καλύτερος ἀπό τό «ξένοι διάβολοι». Ἄν καί τόν θεωροῦσαν ὅτι εἶχε προδώσει τήν Κινέζικη κουλτούρα του μέ τό νά γίνει Χριστιανός, ὁ ἴδιος γνώριζε ὅτι εἶχε ἀγκαλιάσει μιά πίστη πού ἦταν πέρα ἀπό κουλτούρες, καί ὅτι ἡ ἀποκάλυψη τοῦ Χριστοῦ ἀνῆκε τόσο στήν Κίνα ὅσο καί σέ ὁποιαδήποτε ἄλλη χώρα. Κοιτάζοντας πάνω ἀπό τά πολιτικά καί τά πολιτιστικά, διέκρινε μέ τό πνεῦμα του ὅτι προετοίμαζε τό Κινέζικο Ὀρθόδοξο ποίμνιό του στό νά προσαρτηθεῖ στίς τάξεις τῶν μαρτύρων στόν οὐρανό.

Τό 1897 ἡ Κινέζικη Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία ἔλαβε μιά μεγάλη εὐλογία μέ τόν ἐρχομό στό Πεκίνο τοῦ Ἀρχιμανδρίτου Ἰννοκέντιου Figourovsky (1863-1931), πού ἀργότερα ἔγινε ἐπίσκοπος, ὁ ὁποῖος ἀποδείχθηκε ὅτι ἔβλεπε μακριά, περισσότερο ἀπό κάθε ἄλλο ἱερέα πού ἦρθε ποτέ στήν Κίνα. Μεταξύ ἄλλων ἵδρυσε ἕνα μοναστήρι, φρόντισε οἱ καθημερινές ἀκολουθίες νά γίνονται στήν κινέζικη γλώσσα, ἀπέστειλε ἀνθρώπους ἀπό τό Πεκίνο νά διαδόσουν τό μήνυμα τοῦ Χριστοῦ, καί ξεκίνησε φιλανθρωπικά ἔργα. Αὐτό βοήθησε στό νά ἐνδυναμωθεῖ ἡ Κινέζικη Ἐκκλησία καί νά προετοιμαστεῖ γιά τή σοβαρότερη δοκιμασία γιά τήν ὕπαρξή της. 

3.      Οι Πρώτοι Κινέζοι Ορθόδοξοι Μάρτυρες

 

Τό 1900 συνέβη ἡ ἄτιμη ἐξέγερση πού εἶναι γνωστή μέ τό ὄνομα Κίνημα τῶν Μποξέρ. Ἡ ἐξέγερση ἔγινε ἀπό μιά μυστική ὀργάνωση ἀνθρώπων πού ἀσχολοῦνταν μέ πολεμικές τέχνες καί ἀποκρυφισμό καί ὀνομάζονταν οἱ «Μποξέρ τοῦ Πνεύματος,» οἱ ὁποῖοι ὁρκίστηκαν νά ἀπαλλάξουν τήν Κίνα ἀπό τούς ξένους καί τούς Χριστιανούς. Μέ τή μύησή τους στήν ὀργάνωση, ἰσχυρίζονταν ὅτι ἐνοικοῦσε μέσα τους ἕνας θεός ὁ ὁποῖος τούς προίκιζε μέ δυνάμεις ὑπεράνθρωπες. Ὅταν ἄρχισαν νά πολιορκοῦν τό Πεκίνο, κηνύγησαν τούς Κινέζους Χριστιανούς καί τούς πρόσταξαν νά λατρέψουν τούς θεούς τους, ἤ ἀλλιῶς θά βασανίζονταν καί θά σκοτώνονταν. Χιλιάδες Χριστιανοί σφάχτηκαν, ἀποκεφαλίστηκαν καί θυσιάστηκαν.

Κατά τή διάρκεια τῆς Ἐπανάστασης τῶν Μποξέρ, οἱ Ὀρθόδοξες ἐκκλησίες στό Πεκίνο, στό Tung-ting-an καί στό Kalgan καταστράφηκαν, μαζί μέ τό ὀρθόδοξο τυπογραφεῖο καί τίς ἀδημοσίευτες μεταφράσεις του καί τήν τεράστια συλλογή του ἀπό κινητά τυπογραφικά στοιχεῖα μέ Κινέζικους χαρακτῆρες.

Τή νύχτα τῆς 11^ης Ἰουνίου, οἱ Μπoξέρ ἐπιτέθηκαν στήν ἐκκλησία στό Πεκίνο. Σύμφωνα μέ μαρτυρίες αὐτοπτῶν μαρτύρων, οἱ Κινέζοι Ὀρθόδοξοι Χριστιανοί ἐκεῖ ἀντιμετώπισαν τόν θάνατο μέ τρομερό θάρρος. Ὁ Παῦλος Wan, ἕνας Ὀρθόδοξος δάσκαλος, πέθανε μέ τήν προσευχή στά χείλη. Ἡ Ia Wen, μιά ἄλλη δασκάλα, βασανίστηκε δύο φορές. Τήν πρώτη φορά, οἱ Μποξέρ τήν ἔκαναν κομμάτια καί τήν πέταξαν μισοπεθαμένη στό ἔδαφος. Ὅταν ἀνέκτησε τίς αἰσθήσεις της, οἱ Μποξέρ ξανά τήν ἔπιασαν καί αὐτή τή φορά τήν βασάνισαν μέχρι θανάτου. Καί τίς δύο φορές ἡ Ia Wen ὁμολόγησε τόν Χριστό μέ χαρά μπροστά στούς βασανιστές της.

Οἱ Μποξέρ ἔκαψαν τά κτίρια τῆς Ὀρθόδοξης ἱεραποστολῆς στό Πεκίνο τό βράδυ τῆς 14^ης Ἰουνίου. Πολλοί ἀπό τούς πιστούς, γιά νά γλιτώσουν ἀπό τόν κίνδυνο, μαζεύτηκαν στό σπίτι τοῦ π. Μητροφάνου. Μεταξύ αὐτῶν ἦσαν καί κάποιοι πού πρίν εἶχαν κακές διαθέσεις πρός τόν ἱερέα, καί ὅμως δέν τούς ἔδιωξε. Διακρίνοντας ὅτι μερικοί ἦσαν λιγόψυχοι, τούς ἐνθάρρυνε.

Στίς δέκα τό βράδυ τῆς 23^ης Ἰουνίου, στρατιῶτες καί Μποξέρ περικύκλωσαν τήν κατοικία τοῦ π. Μητροφάνου. Τήν ὥρα ἐκείνη βρίσκονταν ἐκεῖ περισσότεροι ἀπό ἑβδομήντα Χριστιανοί. Οἱ πιό δυνατοί ξέφυγαν, ἐνῶ ὁ π. Μητρόφανος καί πολλοί ἄλλοι, κυρίως γυναῖκες καί παιδιά, παρέμειναν καί δολοφονήθηκαν. Ὁ π. Μητρόφανος κάθησε στήν αὐλή μπροστά στό σπίτι του, καί οἱ Μποξέρ τοῦ ἔδωσαν ἐπανειλημμένες μαχαιριές στό στῆθος. Ἔπεσε κάτω ἀπό  μιά χουρμαδιά.

Ἡ γυναίκα τοῦ π. Μητροφάνου καί οἱ τρεῖς γιοί του ἦταν στόν τόπο τῆς δολοφονίας. Ἀφοῦ οἱ Μποξέρ σκότωσαν τόν π. Μητρόφανο, ἅρπαξαν τόν ἑφτάχρονο γιό του Ἰωάννη, τοῦ ἐξάρθρωσαν τούς ὤμους καί τοῦ ἔκοψαν τά δάχτυλα τῶν ποδιῶν, τή μύτη καί τ’ αὐτιά. Τό ἑπόμενο πρωΐ καθόταν γυμνός καί ξυπόλυτος στήν ἐξώπορτα. Τά χαμίνια τοῦ δρόμου τόν κορόϊδευαν, φωνάζοντάς τόν «ὁπαδό τῶν διαβόλων», ἀλλά τό ἀγόρι ἀπάντησε εὔστοχα, «Εἶμαι πιστός τοῦ Θεοῦ, καί ὄχι ὁπαδός τῶν διαβόλων.» Ὅταν ὁ κόσμος τόν ρωτοῦσε ἄν πονοῦσε, εἶπε πώς ὄχι. Μέ ἕνα χαμόγελο τό μικρό ἀγόρι εἶπε, «Δέν εἶναι δύσκολο νά ὑποφέρει κανείς γιά τόν Χριστό.»

Ἀργότερα τήν ἴδια μέρα οἱ Μποξέρ ἐπέστρεψαν καί πῆραν τή γυναίκα τοῦ π. Μητροφάνου τήν Τατιάνα καί τούς γιούς του Ἰωάννη καί Ἠσαΐα, μαζί μέ τήν δεκαεννιάχρονη ἀρραβωνιαστικιά τοῦ Ἠσαΐα τήν Μαρία, καί δεκαπέντε ἄλλους πιστούς. Ὁ Protasy Chan καί ὁ Rodion Hsiu, πού δέν εἶχαν ἀκόμη βαπτιστεῖ, ἔδωσαν μαρτυρία ὅτι ὁ μικρός Ἰωάννης, πού ἀκόμα δέν αἰσθανόταν πόνο ἀπό τόν ἀκρωτηριασμό, πῆγε ἤρεμος μέ τούς Μποξέρ καί δέν ἔδειχνε ἴχνος φόβου.

Ὅλοι οἱ φυλακισμένοι ἀποκεφαλίστηκαν. Ἀπό τήν οἰκογένεια τοῦ π. Μητροφάνου, μόνον ὁ δεύτερος γιός του, ὁ Σέργιος, ἐπιβίωσε. Αὐτός ἀργότερα ἔγινε πρωτοπρεσβύτερος.

Οἱ Μποξέρ σκότωσαν 30.000 Κινέζους Χριστιανούς τό καλοκαίρι τοῦ 1900, ἀπό τούς ὁποίους οἱ 222 ἦσαν Ὀρθόδοξοι Χριστιανοί. Μεταξύ τῶν Κινέζων ὀρθόδοξων μαρτύρων ἦσαν καί ἀπόγονοι τῶν πρώτων Ἀλμπαζινῶν Ὀρθοδόξων στό Πεκίνο: Ὁ Κλήμης Kui Kin, ὁ Ματθαῖος Hai Tsuan, ὁ ἀδερφός του Vit, ἡ Ἄννα Chui, καί πολλοί ἄλλοι.

Ἡ Ἐκκλησία στή Ρωσία ἀμέσως ἀνακήρυξε τούς Κινέζους Ὀρθοδόξους μάρτυρες ὡς ἁγίους, καί καθιέρωσε εἰδικές ἐκκλησιαστικές ἀκολουθίες πρός τιμή τους πού τελοῦνται κάθε χρόνο στίς 11 Ἰουνίου, τήν ἡμέρα πού ἄρχισε τό μαρτύριό τους. (2) 

(* δες τροπάρια των αγίων στο τέλος του post).

Ένα κινεζάκι στην αγκαλιά της μαμάς του ασπάζεται την εικόνα των αγίων Κινέζων νεομαρτύρων στον εσπερινό της γιορτής τους στο Holy Transfiguration Monastery (Μονή Αγίας Μεταμορφώσεως) στην Βοστώνη [από εδώ].

4.      Η Κινέζικη Ορθόδοξη Εκκλησία μετά το 1900

Τό δεύτερο μ.Χ. αἰώνα, κατά τήν ἐποχή τῶν διωγμῶν τῶν πρώτων Χριστιανῶν, ὁ Χριστιανός συγγραφέας Τερτυλλιανός εἶχε γράψει ὅτι «τό αἷμα τῶν μαρτύρων εἶναι ὁ σπόρος γιά τήν Ἐκκλησία.» Αὐτό συνέβη καί μέ τήν Κινέζικη Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία. Μετά τά μαρτύρια τό 1900, ἡ Ἐκκλησία ἄρχισε ν’ ἀνθίζει ὅσο ποτέ πρίν. Ἡ ἱεραποστολή στό Πεκίνο ἀνασυγκροτήθηκε ἀπό ἀποζημιώσεις πού πλήρωσε ἡ Κινεζική κυβέρνηση. Στόν τόπο ὅπου δολοφονήθηκαν οἱ μάρτυρες χτίστηκε τό 1903 μιά καινούργια ἐκκλησία πρός τιμήν τους, ἡ ὁποία ὀνομάστηκε «Ἡ Ἐκκλησία Πάντων τῶν Ἀγίων Μαρτύρων,» στήν ὁποία τοποθετήθηκαν τά λείψανα πολλῶν ἀπό αὐτούς, συμπεριλαμβανομένου τοῦ Ἁγ. Μητροφάνου.

Ἀνάμεσα στό 1900 καί τό 1915 ὁ ἀριθμός τῶν Κινέζων Χριστιανῶν γενικά ὑπερτριπλασιάστηκε. Κατά τήν ἴδια περίοδο οἱ Κινέζοι Ὀρθόδοξοι Χριστιανοί πενταπλασιάστηκαν, καί ἔφτασαν τούς 5.587 βαφτισμένους Κινέζους.

Σέ ὅλη τήν Κίνα ἄνοιξαν κέντρα γιά τό κήρυγμα τοῦ Ὀρθόδοξου Εὐαγγελίου τοῦ Χριστοῦ. Στήν ἐπαρχία Chihli (πού ἀργότερα ἔγινε γνωστή ὡς Hebei), στό κεντρικόYung-ping-fu, ἐγέρθηκε μιά ἐκκλησία καί ἕνα σχολεῖο, καί ἕνας γηγενής Κινέζος ἱερέας ἄνοιξε περίπου εἴκοσι νέα κέντρα γιά τό κήρυγμα τοῦ Εὐαγγελίου. Στήν ἐπαρχίαHenan, ἕνας Κινέζος ἀξιωματικός παραχώρησε γῆ στήν πόλη Wei-hui, ὅπου ἔκτισε μιά ἐκκλησία καί ἕνα σχολεῖο. Αὐτό ἔγινε κέντρο γιά τό ἱεραποστολικό ἔργο σέ ὁλόκληρο τό Henan.

Κατά τό 1916 ἡ Κινεζική Ὀρθόδοξη ἱεραποστολή περιελάμβανε:

Τό ἀνδρικό μοναστήρι τῆς Κοιμήσεως τῆς Θεοτόκου στό Πεκίνο

Τό Ἐρημητήριο τῆς Ὑψώσεως τοῦ Τιμίου Σταυροῦ στούς λόφους δυτικά τοῦ Πεκίνου

Ἕνα γυναικεῖο μοναστήρι στό Πεκίνο

Δεκαενέα ἐκκλησίες, ἐκ τῶν ὁποίων τέσσερις στό Πεκίνο

Τριανταδύο ἱεραποστολικές ἐκκλησίες, ἐκ τῶν ὁποίων δεκατέσσερις στήν ἐπαρχία Chihli, δώδεκα στό Hubei, τέσσερις στό Henan, μία στόTsian-fu, καί μία στή Μογγολία

Δεκαεφτά σχολεῖα γιά ἀγόρια καί τρία γιά κορίτσια

Τριανταοκτώ δασκάλους, οἱ περισσότεροι ἐκ τῶν ὁποίων Κινέζοι

680 ἀγόρια καί κορίτσια ἀπό τήν Κίνα ἐγγράφηκαν στό σχολεῖο

Ἕνα θεολογικό σεμινάριο στό Πεκίνο

Μετεωρολογικό σταθμό, βιβλιοθήκη, τυπογραφεῖο (τό ὁποῖο ἐξέδωσε ἑκατό Κινέζικα Ὀρθόδοξα βιβλία), ἐργαστήριο ἁγιογραφίας, ξυλουργεῖο, ἀλευρόμυλο, βιοτεχνία κεριῶν, βιοτεχνία σαπουνιοῦ, ὑφαντήριο, μελίσσια, ραφεῖο καί πλινθοποιεῖο. (3)

Μέχρις ὅτου οἱ κομμουνιστές ἀποκτήσουν τόν ἔλεγχο στήν Κίνα, τό 1949, πόλεις ὅπως τό Πεκίνο, τό Harbin καί ἡ Σαγκάη ἦσαν κέντρα γιά Ρώσους πρόσφυγες ἀπό τήν Ἐπανάσταση τῶν Μπολσεβίκων τό 1917. Ἀπό τό 1934 ὡς τό 1949 ἔζησε στή Σαγκάη ἕνας ἀπό τούς μεγαλύτερους Ὀρθόδοξους ἁγίους τοῦ εἰκοστοῦ αἰώνα, ὁ  Ἀρχιεπίσκοπος Ἰωάννης Μαξίμοβιτς ὁ θαυματουργός, ὁ ὁποῖος τώρα εἶναι γνωστός ὡς Ἅγ. Ἰωάννης τῆς Σαγκάης καί τοῦ Σάν Φραντζίσκο. Αὐτός χειροτόνησε Κινέζους πρεσβυτέρους καί διακόνους, καί ἵδρυσε ἕνα ὀρφανοτροφεῖο γιά παιδιά καί ἀπό τή Ρωσία καί ἀπό τήν Κίνα τά ὁποῖα ἔσωσε ἀπό τή φτώχεια καί τήν ἐγκατάλειψη. Ἀκόμη καί οἱ μή-Χριστιανοί Κινέζοι τόν σέβονταν ὡς ἅγιο. Στήν Κίνα ἔζησαν ἐπίσης ὁ Ἅγ. Ἰωνᾶς τῆς Μαντζουρίας, ἐπίσης θαυματουργός ἐπίσκοπος. Ἡ Ἀμμάς Ραφίνα, μία διορατική γερόντισσα, καί ὁ Γέρων Ἰγνάτιος τοῦ Harbin, ἕνας μεγάλος ἄνθρωπος τῆς προσευχῆς, ὁ ὁποῖος μετά τήν ἐπανάσταση τῶν Μπολσεβίκων προφήτευσε: «Ὅ,τι ἄρχισε στή Ρωσία θά καταλήξει στήν Ἀμερική.»

Ὅταν οἱ κομμουνιστές κατέλαβαν τήν Κίνα, πολλοί ὀρθόδοξοι πιστοί ἐγκατέλειψαν τή χώρα ὑπό τήν ἡγεσία τοῦ Ἀρχιεπισκόπου Ἰωάννη. Ὡστόσο, πολλοί παρέμειναν: τήν ἐποχή ἐκείνη ὑπῆρχαν 25.000 πιστοί στήν Ὀρθόδοξη Κινέζικη Ἐκκλησία, καί 103 ἐκκλησίες.

Τό 1950, ἐνθρονίστηκε νέος ἐπίσκοπος στή Σαγκάι ἕνας δίκαιος γηγενής Κινέζος ἱερέας, ὁ Συμεών Du (Du-Run-Chen). Τό 1957 ἕνας ἄλλος γηγενής Κινέζος, ὁ Βασίλειος Yao (Yao Fu-an’), ἔγινε ἐπίσκοπος στό Πεκίνο, καί ἡ Κινέζικη Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία ἀνακηρύχθηκε αὐτοκέφαλη  ἀπό τήν Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία στή Ρωσία.

5.      Η Εκκλησία Υπό Διωγμό

Κάτω ἀπό τήν κομμουνιστική διακυβέρνηση, ξεκίνησε ἕνα κῦμα θρησκευτικῶν διώξεων. Ὅλα τά Ὀρθόδοξα μοναστήρια στήν Κίνα ἔκλεισαν, οἱ μοναχοί τους ἐξορίστηκαν ἤ ἐκδιώχθηκαν. Πολλές ὀρθόδοξες ἐκκλησίες ἔκλεισαν ἤ καταστράφηκαν. Κατά τήν Πολιτιστική Ἐπανάσταση τοῦ 1966-1976 ἡ δίωξη ἐντάθηκε σέ μεγάλο βαθμό, καί σάν ἀποτέλεσμα ὁ Ὀρθόδοξος Χριστιανισμός στήν Κίνα ἔγινε κάτι τό ἀπαγορευμένο. Οἱ Ὀρθόδοξοι πιστοί καί ὁ κλῆρος ἄρχισαν νά ὁδηγοῦνται στό μαρτύριο γιά τήν πίστη τους. (4) Μεταξύ αὐτῶν ἦταν ὁ Κινέζος πρεσβύτερος π. Στέφανος Wu (Wu Zhi-quan), ὁ ὁποῖος στίς 17 Μαΐου τοῦ 1970 ξυλοκοπήθηκε μέχρι θανάτου ἀπό τούς Ἐρυθροφρουρούς σέ μιά Ὀρθόδοξη ἐκκλησία στό Harbin.

Μέχρι τό τέλος τῆς Πολιτιστικῆς Ἐπανάστασης, οἱ περισσότερες ἀπό τίς Ὀρθόδοξες Ἐκκλησίες στήν Κίνα εἶχαν καταστραφεῖ, καί αὐτές πού ἔμειναν ὄρθιες κατασχέθηκαν ἀπό τήν κυβέρνηση γιά νά χρησιμοποιηθοῦν γιά ἄλλους σκοπούς. Πολύ λίγοι ἀπό τούς Ὀρθόδοξους κληρικούς παρέμειναν ζωντανοί, καί δέν ἔμειναν ἐπίσκοποι γιά νά χειροτονήσουν καινούργιους κληρικούς.

Στήν ἀρχή τῆς δεκαετίας τοῦ 1980, οἱ τελευταῖοι Κινέζοι κληρικοί ζήτησαν ἀπό τήν κυβέρνηση νά δώσει πίσω τίς Ὀρθόδοξες ἐκκλησίες πού εἶχαν ἀπομείνει. Τό 1985, ἡ κυβέρνηση ἐπέτρεψε μία μόνον ἐκκλησία νά ξανανοίξει: ἡ Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία τῆς Ἀγίας Σκέπης στό Harbin. Ὁ ἱερέας της, ὁ π. Γρηγόριος Zhu (Zhu Shi-pu), κοιμήθηκε ἐκεῖ τό Σεπτέμβριο τοῦ 2000. Τό κτίριο τῆς ἐκκλησίας παραμένει ὑπό αὐστηρό ἔλεγχο ἀπό τήν κυβέρνηση.

Ο Κινέζος γέροντας π. Ηλίας Ουέν (1896-7 Ιουνίου 2007), για τον οποίο δες εδώ.

Τό 1998, κάτι τό ἀναπάντεχο συνέβη στό Harbin. Οἱ κάτοικοι τῆς πόλης, οἱ περισσότεροι μή-Χριστιανοί, ἔκαναν ἔκκληση στήν κυβέρνηση νά ἀναστηλώσει τή μεγάλη Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία τῆς Ἀγίας τοῦ Θεοῦ Σοφίας. Ὑπῆρχαν τόσοι πολλοί πού τό ζήτησαν πού τό αἴτημα ἔγινε δεκτό ἀπό τήν κυβέρνηση, καί ἡ ἐκκλησία ἀναστηλώθηκε κατά μεγάλο μέρος ἀπό δωρεές τῶν κατοίκων τοῦ Harbin. Μέχρι σήμερα [Στμ. 2004], ὡστόσο, δέν ἔχει ἐπιτραπεῖ ἡ ἐκκλησία νά ξανανοίξει γιά δημόσια λατρεία.

Ὁ τελευταῖος ἐνεργός ἱερέας στήν Κίνα, ὁ π. Ἀλέξανδρος Du (Du Li-fu), κοιμήθηκε στό Πεκίνο τόν Δεκέμβριο τοῦ 2003. Ὁ ξάδερφός του ὑπῆρξε μεταξύ αὐτῶν πού μαρτύρησαν γιά τήν Ὀρθόδοξη πίστη τους κατά τή διάρκεια τῆς Πολιτιστικῆς Ἐπανάστασης. Κατευθείαν ἀπόγονος τῶν Ἀλμπαζινῶν, ὁ π. Ἀλέξανδρος ποίμαινε μιά ὁμάδα πιστῶν στήν πρωτεύουσα καί κρυφά βάπτιζε τά παιδιά τους καί τά ἐγγόνια τους. Ἐπανειλημμένα εἶχε ζητήσει ἀπό τήν κυβέρνηση νά ἀνοίξει μιά ἐκκλησία στό Πεκίνο, ἀλλά πάντα συναντοῦσε ἄρνηση.

6.      Ελπίδα για το Μέλλον

Λίγες ἑβδομάδες πρίν ἀπό τήν κοίμησή του, ὁ π. Ἀλέξανδρος Du ἔστειλε τούς χαιρετισμούς του στούς Ὀρθόδοξους Χριστιανούς ἀνά τόν κόσμο, εἰδικά σέ αὐτούς πού νοιάζονταν γιά τήν Κινέζικη Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία, καί τούς ζήτησε νά «ἱκετεύσουν τόν Θεό γιά τό μέλλον τῆς Ἐκκλησίας μας στήν Κίνα.» Σύμφωνα μέ τήν ἀνηψιά του, τήν Wang Lin-ru, ὁ π. Ἀλέξανδρος πίστευε ὅτι ἡ Ὀρθόδοξη ἐκκλησία θά ἀναγεννιόταν στήν Κίνα, ἄν καί εἶχε χάσει τήν ἐλπίδα του ὅτι αὐτό θά συνέβαινε ὅσο ζοῦσε. (5) Ὑπάρχουν πράγματι σημάδια ὅτι τά πράγματα θά ἀλλάξουν.

Στίς αὐτόνομες περιοχές τοῦ Xinjiang Uygur καί τῆς Ἐσωτερικῆς Μογγολίας, οἱ Ὀρθόδοξοι Χριστιανοί Κινέζοι ἔχουν ἀποκτήσει περισσότερη ἐλευθερία. Σήμερα ὑπάρχουν 3.000 Ὀρθόδοξοι Κινέζοι στό Xinjiang Uygur καί 8.000 στήν Ἐσωτερική Μογγολία. Κατά τήν τελευταία δεκαετία, ἔχουν κτιστεῖ Ὀρθόδοξες ἐκκλησίες στίς πόλεις Ürümqi καί  Yining στό Xinjiang Uygur, καί τό 2000 κτίστηκε μία μεγάλη καί ὡραία Ὀρθόδοξη ἐκκλησία στήν πόλη Erguna (πρώην Labdarin) στήν Ἐσωτερική Μογγολία. (6)

Τά τελευταῖα χρόνια ἱδρύθηκε μιά Ἑλληνική Ὀρθόδοξη Μητρόπολη μέ ἕδρα τό Χόνγκ Κόνγκ [Στμ. Ἱερά Μητρόπολη Χόνγκ-Κόνγκ καί Νοτιοανατολικῆς Ἀσίας], καί ἔτσι ξεκίνησε Ὀρθόδοξη ἱεραποστολή στήν Ταϊβάν καί στή Σιγκαπούρη. Μέσω τοῦ ἔργου τῆς Μητρόπολης, περισσότεροι Κινέζοι ἀνακαλύπτουν τώρα καί ἀγκαλιάζουν τήν Ὀρθόδοξη πίστη.

Ο ανθρωπιστής γιατρός Τζεγκ Μινγκ, από τους κορυφαίους γυναικολόγους + μαιευτήρες της Ταϊβάν (κλικ εδώ)

Ἡ Ρώσικη Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία ἔχει κάνει ἐπίσης γνωστή τήν παρουσία της στήν Κίνα μετά ἀπό μακρά ἀναγκαστική ἀπουσία. Ρῶσοι ἐπίσκοποι καί κλῆρος γενικώτερα ἔχουν ἐπισκεφτεῖ ἀρκετές φορές τήν κυρίως Κίνα κατά τήν τελευταία δεκαετία, βαπτίζοντας ἀνθρώπους στά σπίτια τους καί δίνοντας Θεία Κοινωνία σέ Ὀρθόδοξους πιστούς.

Ἀλλά ἡ μεγαλύτερη ἐλπίδα γιά τήν Ὀρθοδοξία στήν κυρίως Κίνα ἔγκειται στό γεγονός ὅτι, τώρα [Στμ. 2004], πολλοί γηγενεῖς Κινέζοι Ὀρθόδοξοι Χριστιανοί ἑτοιμάζονται γιά τήν ἱερωσύνη. Κάποιοι ἀπό αὐτούς ἔχουν ἀνατραφεῖ στίς παράνομες Ὀρθόδοξες κοινότητες στήν Κίνα, ἐνῶ ἄλλοι ἔχουν πρόσφατα προσηλυτιστεῖ πρός τήν Ὀρθόδοξη πίστη, ἀνακαλύπτοντάς την μόνοι τους μέσω μελέτης τῆς ἐκκλησιαστικῆς ἱστορίας. Σπουδάζουν τώρα στήν Ἑλλάδα ἤ στή Ρωσία γιά νά προετοιμαστοῦν γιά χειροτονία. (7) Τό μέλλον τῆς Κινέζικης Ὀρθόδοξης Ἐκκλησίας βρίσκεται κυριολεκτικά στά χέρια τους, ἀφοῦ, σύμφωνα μέ τήν ἰσχύουσα νομοθεσία στήν Κίνα, μόνο γηγενεῖς Κινέζοι κληρικοί μποροῦν νά τελέσουν Θεία Λειτουργία σέ Κινεζικό ἔδαφος.

7.      Προς μιά Νέα Φάση της Κινεζικής Ορθοδοξίας

Ἡ κομμουνιστική κυβέρνηση, ἐνῶ προσπαθοῦσε ἐνεργά νά καταπνίξει τήν ἐλεύθερη ἔκφραση τῆς χριστιανικῆς πίστης στήν Κίνα, ἀπό τήν ἄλλη πλευρά, ἔκανε ταυτόχρονα μεγάλο καλό στήν πίστη. Ἀφοῦ «τό αἷμα τῶν μαρτύρων εἶναι ὁ σπόρος τῆς Ἐκκλησίας,» ἡ ἴδια ἡ καταδίωξη τῶν Χριστιανῶν εἶχε ὡς ἀποτέλεσμα ἕνας ἐκπληκτικός ἀριθμός ἀνθρώπων στήν Κίνα νά ἀναζητήσουν τή Χριστιανική πίστη. 

Ὅταν οἱ κομμουνιστές ἦρθαν στήν ἐξουσία τό 1949, ὑπῆρχαν στήν Κίνα συνολικά ἕνα ἑκατομμύριο Χριστιανοί διαφόρων δογμάτων. Σήμερα, ὑπάρχουν ὀγδόντα μέ ἑκατό ἑκατομμύρια. Περίπου 15% ἀπό αὐτούς τούς Χριστιανούς ἀνήκουν σέ ἐκκλησίες πού εἶναι ὑπό τόν ἔλεγχο τοῦ κράτους. Οἱ ὑπόλοιποι ἀνήκουν σέ κατ’οἶκον ἐκκλησίες πού λειτουργοῦν ὑπογείως. Ἕνα μεγάλο μέρος αὐτῶν τῶν τελευταίων – καί εἰδικότερα οἱ ἐπικεφαλῆς τους - ἔχουν ὑποστεῖ στό παρελθόν καί ἐξακολουθοῦν μέχρι καί σήμερα νά ὑφίστανται διώξεις ἀπό τήν κομμουνιστική κυβέρνηση: ἀπώλεια τῆς κοινωνικῆς θέσης τους, πρόστιμα, ξυλοδαρμούς, βασανιστήρια, φυλάκιση καί θάνατο.

Γιά τήν ὥρα, ἡ Ὀρθόδοξη πίστη εἶναι μᾶλλον ἄγνωστη στόν κόσμο – ἀκόμα καί στούς Χριστιανούς – στήν Κίνα. Ὡστόσο, τά ἑκατομμύρια τῶν ἔνθερμων πιστῶν σέ ὁλόκληρη τήν Κίνα, οἱ ὁποῖοι ἀκολουθοῦν τόν Χριστό συχνά μέ κόστος μεγάλες προσωπικές θυσίες, μποροῦν νά προσφέρουν ἕνα θεμέλιο γιά μιά νέα φάση τοῦ Ὀρθόδοξου Χριστιανισμοῦ στήν Κίνα. Αὐτό μπορεῖ νά γίνει ἄν οἱ Χριστιανοί Κινέζοι ἀνακαλύψουν τήν ἀρχαιότερη καί πιό παραδοσιακή Ὀρθόδοξη ἔκφραση τῆς πίστης στόν Χριστό. 

Ἕνας Κινέζος προσήλυτος στήν Ὀρθοδοξία, πού τώρα προετοιμάζεται γιά τήν ἱερωσύνη, παρατήρησε πρόσφατα: «Εἶναι καλό πού πολλοί ἄνθρωποι στήν Κίνα ἔχουν ἤδη ἀκούσει γιά τόν Κύριο Ἰησοῦ Χριστό, ἀλλά λυπᾶμαι πού δέν εἶναι πολλοί αὐτοί πού ἔχουν ἀκούσει γιά τόν Ὀρθόδοξο Χριστιανισμό. Ἡ Ὀρθοδοξία καί ὁ Ἰησοῦς Χριστός δέν εἶναι δύο ξέχωρα πράγματα. Ὁ Ἰησοῦς Χριστός εἶναι Ὀρθοδοξία. Ὁ λόγος τοῦ Θεοῦ, οἱ Γραφές, εἶναι Ὀρθοδοξία. Ἔχω τήν αἴσθηση πώς ἄν κάποιος πιστεύει στόν Ἰησοῦ Χριστό, αὐτή ἡ πίστη θά τόν φέρει στήν Ὀρθοδοξία.»

Ὑπάρχουν δύο λόγοι γιά τούς ὁποίους μπορεῖ νά εἶναι μιά φυσική ἐξέλιξη ὁ σύν Θεῷ ἀναπτυσσόμενος Χριστιανισμός στήν Κίνα νά ἀσπαστεῖ τήν Ὀρθοδοξία. Πρῶτ’ ἀπ’ὅλα, ὁ Κινέζικος πολιτισμός καί ἡ Κινέζικη κουλτούρα βασίζεται σέ μιά ἀγάπη γιά τήν ὀρθοδοξία καί μιά πιστότητα στήν παράδοση, πού ἔχει τήν ἀπαρχή της στήν ἀρχαιότητα. Ὅπως ἔχει ἐπισημάνει ὁ π. Σεραφείμ (Ρόουζ): 

«Ὑπάρχει στόν Κινέζικο νοῦ μιά πολύ ἔντονη ἰδέα γιά τήν ὀρθοδοξία, μέ μικρό ‘ο’: ὅτι ὑπάρχει μιά ὀρθή διδασκαλία, καί ὅτι ὁλόκληρη ἡ κοινωνία ἐξαρτᾶται ἀπό αὐτή τήν ὀρθή διδασκαλία.... Οἱ Κινέζοι εἶναι ἀπό τούς ἀνθρώπους μέ τήν μεγαλύτερη ἔγνοια γιά τήν παράδοση. Μέχρι τήν ἐποχή πού ἦρθε ὁ κομμουνισμός, οἱ Κινέζοι ἔκαναν πράγματα τά ὁποῖα τά ἔκαναν οἱ πρόγονοί τους ἀπό τά πολύ παλιά χρόνια, ἀπό τήν ἐποχή τοῦ Κομφούκιου. Καί ὁ Κομφούκιος εἶχε πεῖ πώς ἔκαναν αὐτά τά πράγματα ἀπό τά πολύ παλιά χρόνια, ἀπό τήν τρίτη χιλιετία π.Χ. Ἡ ὅλη ἀντιμετώπιση τῆς ζωῆς εἶχε παραμείνει βασικά ἡ ἴδια, καί ὅπου ὑπῆρχε διαφωνία, θά ἐπεκαλοῦντο τήν ἀρχαιότητα. ‘Αὐτό ἔτσι γινόταν ἀπό τά παλιά τά χρόνια. Δέν μποροῦμε νά τό ἀλλάξουμε’.» (8)

Ἔτσι ἡ Ὀρθοδοξία τῆς Ἀνατολῆς, πού ἀκολουθεῖ χωρίς συμβιβασμούς τήν πρωταρχική, ἀνόθευτη Χριστιανική ἀτραπό καί τήν ἀδιάσπαστη, ἀμετάβλητη μετάδοση τῆς διδασκαλίας τοῦ Χριστοῦ ἀπό τήν ἐποχή τῶν ἀποστόλων μέχρι τίς μέρες μας, συνηχεῖ  μέ τόν Κινεζικό νοῦ.

Δεύτερον, στό βάθος τους οἱ διδασκαλίες τῆς Ὀρθοδοξίας τῆς Ἀνατολῆς σχετικά μέ τήν ἐσωτερική πνευματική ζωή, οἱ ὁποῖες πηγάζουν ἀπό δύο χιλιετίες μυστικιστικῆς ἐμπειρίας τῶν ἁγίων, μποροῦν νά συναντήσουν τίς ἀρχαῖες Κινεζικές πνευματικές διδασκαλίες στό δικό τους ἔδαφος. Ὁ σύγχρονος Δυτικός Χριστιανισμός δέν μπορεῖ νά τό κάνει αὐτό. Μόνον ὁ Ὀρθόδοξος Χριστιανισμός μπορεῖ νά κατανοήσει, νά ἐκτιμήσει καί νά ἀγκαλιάσει τίς βαθιές συνειδητοποιήσεις τῶν αὐθεντικῶν Κινέζων σοφῶν τοῦ παρελθόντος, ξεκινώντας ἀπό τόν Lao Tzu, καί νά τίς διαχωρίσει ἀπό αὐτό πού ὁ Lao Tzu ἀποκαλοῦσε «παράδρομους τῆς Ὁδοῦ» στήν Κινεζική θρησκεία καί φιλοσοφία. Ἐπιπλέον, μόνο ὁ Ὀρθόδοξος Χριστιανισμός μπορεῖ νά ἀνοίξει γιά τούς Κινέζους τά μεγαλύτερα μυστήρια καί τόν τελικό σκοπό τῆς ζωῆς τοῦ Χριστοῦ: τήν θέωση μέσω τῆς ὁλοκληρωτικῆς ἔγχυσης τοῦ Φωτός τοῦ Ἄκτιστου Teh.

Τό 1981 ὁ π. Σεραφείμ, μιλῶντας γιά τήν ἀρχαία ὀρθόδοξη παράδοση στήν Κίνα, εἶπε, «Ἄν ὁ Χριστιανισμός κατώρθωνε νά εἰσχωρήσει κατά κάποιον τρόπο μέσα σ’ αὐτήν τήν παράδοση καί νά γίνει μέρος της, θά εἶχε λειτουργήσει, γιατί ἡ ψυχή τῶν Κινέζων θά ἦταν πολύ καλά προδιατεθειμένη γι’ αὐτό.» (9) 

Τώρα πού οἱ ἄνθρωποι ἔρχονται στόν Χριστό ὅπως ποτέ πριν στήν ἱστορία τῆς Κίνας, μέ ρυθμό μεγαλύτερο ἀπό δέκα ἑκατομμύρια τό χρόνο, βλέπουμε σήμερα τήν ἐκπλήρωση τῆς εὐχῆς τοῦ π. Σεραφείμ. Ἐνῶ στόν ξεπεσμένο Δυτικό πολιτισμό ἡ ἀγάπη γιά τόν Χριστό ἐξατμίζεται, στήν Κίνα ἀνθίζει. Ἡ Ἄπω Ἀνατολή ξεπερνάει κατά πολύ τή Δύση ὄχι μόνο ὡς πρός τόν ἀριθμό τῶν νέων Χριστιανῶν, ἀλλά ἐπίσης καί ὡς πρός τήν διά τῶν μαρτύρων της ὁμολογία τοῦ Χριστοῦ ἐνώπιον τοῦ σύγχρονου κόσμου.

Οἱ Κινέζοι, πού μιλοῦν τήν ἀρχαιότερη ζωντανή γλώσσα στόν κόσμο, συνδέονται μέ μιά εὐγενή καί βαθιά ἀρχαία κουλτούρα. Τώρα πού τόσοι πολλοί βρίσκουν τόν Χριστό τό ἐνσαρκωμένο Tao, τό ἑπόμενο βῆμα τους εἶναι νά συνδεθοῦν μέ τήν ἀρχαία παράδοση πού ἔχει διατηρηθεῖ στήν Χριστιανική Ἀνατολή, ὅπου θά βροῦν τήν πιό ἁγνή εἰκόνα τοῦ Χριστοῦ καί τά πιό ἰσχυρά μέσα γιά τήν ἀπόκτηση τῆς Χάρης Του. Ὅταν συμβαίνει αὐτό, ἡ νοερά Προσευχή τοῦ Ἰησοῦ, εὐλαβικά φυλαγμένη στόν ἐσωτερικό ναό πολλῶν Κινέζικων καρδιῶν, θά ἀνέλθει ὡς θυμίαμα πρός τόν Χριστό. [...]

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

(1)     Ἀπό ἀδημοσίευτες σημειώσεις τοῦ π. Σεραφείμ Rose γιά ἕνα ἄρθρο σχετικό μέ τήν Ὀρθοδοξία στήν Κίνα.

(2)     Holy Transfiguration Monastery, “The Holy Orthodox Martyrs of China: An Historical Background”. “The First Chinese Orthodox Martyrs.” Στόπεριοδικό The True Vine, no. 8 (Winter 1991), pp. 13 – 40, 42 – 49. Αὐτό τό τεῦχος περιέχει ἐπίσης μία πλήρη Ἀκολουθία γιά τούς Κινέζους Ὀρθόδοξους Μάρτυρες.

(3)     Ἀπό τίς ἀδημοσίευτες σημειώσεις τοῦ π. Σεραφείμ Rose.

(4)     «Ἡ Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία στήν Κίνα.» Στό Tserkovnaya Zhizn’ (Ζωή τῆς Ἐκκλησίας) (στά Ρωσικά), ἀρ. 5-8 (1986), σ. 110.

(5)     Richard Spenser, “Tiny Chinese Church Seeks Recognition.”  Στό London Daily Telegraph, 3 Ἰανουρίου 2004.

(6)     “Orthodoxy Behind the Great Wall.” Στό Foma (Θωμᾶς) (στά Ρωσικά) ἀρ.12 (2001), σ. 16-17.

(7)     Richard Spenser, “Tiny Chinese Church Seeks Recognition.”

(8)     Fr. Seraphim Rose, “The Chinese Mind”. In The Orthodox Word, ἀρ. 187-88 (1996), σ. 104-5.

(9)     Στό ἴδιο, σ. 105.

ΠΗΓΗ.Ιστολόγιο -ΝΕΚΡΟΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΚΟΣΜΟ